مدير پايگاه پژوهشي غارهاي تاريخي مازندران گفت: در صورت تاييد مرکز ثبت جهاني، در سال 91 مطالعات نهايي در خصوص ثبت جهاني غار اسپهبدخورشيد انجام مي‌شود.

«علي ماهفروزي» در گفتگو با میراث آریا(CHTN) با بيان اينکه به دنبال ثبت جهاني غار اسپهبد خورشيد هستند، بيان کرد: به فکر ثبت جهاني غار اسپهبد‌خورشيد هستيم ولي اعتبار لازم جهت انجام اين کار وجود ندارد. او تصريح کرد: دليل پيگيري براي به ثبت رساندن اين غار در فهرست جهاني اين است که غار اسپهبدخورشيد بزرگترين طاق طبيعي دنيا را دارد و علاوه بر آن در اواخر دوران ساساني، آخرين پايگاه ساسانيان بود که توسط اعراب کشف شد.

 بيشترين هدف ما مستندسازي و مطالعه نهايي است که پس از انجام اقدامات لازم، ادامه بررسي در اختيار مرکز ثبت جهاني سازمان قرار مي‌گيرد. مدير پايگاه غارهاي باستاني مازندران افزود: مقدمات و مطالعات ابتدايي تا بهمن ماه سال جاري به پايان مي‌رسد و سپس پيشنهاد ثبت جهاني آن طرح مي‌شود. مطالعات نهايي را در سال 91 انجام خواهيم داد. در ضمن  غارهاي بسيار خوبي در جاده هراز وجود دارد که مي‌تواند جاذبه‌هاي مناسب گردشگري به ويژه براي افرادي که به دنبال هيجان هستند، باشد.
مشخصات و تاریخچه این غار را در ادامه مطلب بخوانید....

غار اسپهبد خان خورشید

غار اسپهبد خورشید یا کرکیل دژ بر سر راه تهران به فیروزکوه در ناحیه دوآب شهرستان سواد کوه استان مازندران قرار دارد. این غار بر سینه خطیرکوه قرار داشته و در متون تاریخی به نام طاق عایشه گرگیلی دژ نیز خوانده شده‌است. در زبان مردم منطقه سوادکوه این غار به نام لاپ کمر معروف است.

مشخصات غار

قوس دهانه غار، یکی از عظیم‌ترین دهانه‌های غار طبیعی دنیا است. طول قوس طاق طبیعی و عظیم غار چهل متر بوده و درون غار بصورت تالاری بیضی شکل به درازای ۷۵، عرض ۲۵ و ارتفاع ۱۵ متر است. در برابر غار دیواری با سنگ و ساروج چیده شده و تا مدخل آن ادامه دارد. بنای این دیوار به دوره ساسانیان باز می‌گردد. در مقابل غار پرتگاه مهیبی قرار دارد که ورود به آن را بسیار مشکل می‌سازد. به دلیل وجود آب آشامیدنی در غار، در گذشته امکان مقاومت به مدت طولانی در آن وجود داشته‌است.

داخل غار دارای اتاق‌هایی است که قدمت ساخت آن‌ها به دوره ساسانیان باز می‌گردد. این غار در فهرست آثار ملی ایران قرار دارد و برای ثبت جهانی آن نیز پرونده‌ای تشکیل گردیده‌است.

تاریخچه
این غار به عنوان دژی طبیعی، همواره مورد استفاده اسپهبدان طبرستان بوده‌است. در صدر اسلام و همزمان با شورش مردم طبرستان، این غار مامن ونداد هرمز بود.

در سال ۷۶۱ میلادی، اسپهبد خورشید، نوهٔ اسپهبد فرخان بزرگ از خاندان گاوبارگان، بر منطقه مازندران حکومت می‌کرد. همزمان، مهدی پسر منصور عباسی حاکم ری شد و تصمیم گرفت پس از سالها مازندران را به تسخیر اعراب درآورد. مهدی با نیرنگ از در دوستی با اسپهبد خورشید درآمد و ضمن ارسال هدایایی، از او خواست تا اجازه دهد قسمتی از لشکریانش از تنگه رود طالار گذشته و از راه دریا به خراسان بروند. اسپهبد خورشید فریب این نیرنگ را خورد و اجازه عبور را صادر نمود. مهدی، دو سپاه را از گرگان و شاه‌کوه روانه نمود و آمل را تصرف نمود. اسپهبد خورشید که غافلگیر شده بود، همسر و ثروتش را در این غار گذاشت و برای تهیه سپاه به دیلمستان رفت.
سپاه اعراب به مدت سه ماه در پایین غار بودند و به فکر چاره برای نفوذ به این غار بودند. سرانجام با مسموم کردن سرچشمه‌های آب غار موفق شدند «بانو نی‌کلا» همسر اسپهبد خورشید را به همراه دخترانش به قتل برسانند. اسپهبد خورشید در بازگشت با پنجاه هزار سپاهی، هنگامی که شایعه اسارت همسر و فرزندانش را شنید، خودکشی کرد.

در باره وجه تسمیه «طاق عایشه گرگیلی دژ» چنین نقل شده‌است که در دوره اسلامی زنی به نام عایشه در این دژ متحصن شده بود و جمعی از دزدان و راهزنان را به دور خود جمع کرده بود و کرکیل (غارت) می‌کردند از این جهت آن را عایشه کرکیل دژ گفته‌اند. همچنین در نزدیکی این غار بقایای قلعه‌ای قرار دارد که به قلعه باجیگران معروف است.


همچنین سینه به سینه نقل گردیده که در زمان پادشاهی ایران زمین (پهلوی) پادگان دوآب روبروی این غار ساخته شده و به سربازان گوشزد میشده که دختران اسپهبد سه ماه در بدترین شرایط در مقابل اعراب مقاومت نموده اند و همواره سربازان در نگهداری این منطقه کوشیده اند.

نگاهی کلی در امروز غار اسپهبد خان خورشید

اسپهبد خورشید فقط یک غار نیست، آن‌ها از غار استفاده جنگی بردند و می‌توان آن را قلعه هم نامید. قلعه‌ای که دیواره دارد و داخلش اتاقک‌سازی شده است. این غار بر روی یکی از کوههای آهکی منطقه به وجود آمده و داخل غار شاهد سنگهای استامیک هستیم که مانند قندیل به کف غار خیره‌اند. تمام این زیبایی‌ها می‌تواند هم جنبه توریستی داشته باشد و هم جنبه تاریخی. برای این کار گروهی از انسانهای کوه‌نورد استان مازندران شروع به نصب میخهایی بر دهانه غار اسپهبد خورشید کرده‌اند تا در آینده‌ای نه چندان دور حداقل گروه‌های کوه‌نوردی و سنگ‌نوردی بتوانند به داخلش بروند و با اسکن برداری و طراحی داخلی آن از غار بگویند و کسانی که قدرت و فرصت دیدن داخل غار را ندارند از حال و روزش با خبر باشند. تاریخ برای تمام انسان‌ها است و شناسایی و معرفی تاریخ وظیفه انسان‌هایی است که احساس مسوولیت دارند.
با تمام تفاسیر بالا به این نتیجه می‌رسیم که غار اسپهبد خورشید یک بنای تاریخی و با محوطه تاریخی مهمی است که به وسیله اعراب به یک فضای متروک رسیده. این غار جزو آثار ثبت ملی ایران است و به گفته یکی از کارشناسان میراث فرهنگی مازندران برای ثبت جهانی آن پرونده سازی شده است.